Η γέννηση της ιδέας
Όταν γεννιέσαι σε συνθήκες που η μόνη μορφή ενέργειας που γνωρίζεις είναι τα καυσόξυλα για θέρμανση το χειμώνα και ο λύχνος λαδιού ή πετρελαίου για το ελάχιστο φως τις νύχτες και όταν μαθαίνεις πως υπάρχουν εξελιγμένα συστήματα θέρμανσης, ηλεκτρισμός για φωτισμό, πετρέλαιο για την κίνηση του τρακτέρ του Συνεταιρισμού του χωριού σου, και κηροζίνη για να πετάνε τα αεροπλάνα, τότε σε απασχολεί το πρόβλημα της ενέργειας.
Όταν στη συνέχεια επιβιώνεις ορφανός μέσα από γερμανική κατοχή, εμφύλιο, πείνα και δυστυχία, μετανάστευση στις φάμπρικες της Γερμανίας και καταφέρνεις εργαζόμενος να σπουδάσεις οικονομικές επιστήμες και μαθαίνεις τη σημασία των πηγών ενέργειας για την οικονομία, αλλά ταυτόχρονα κατανοείς και τη σπουδαιότητά τους για την κοινωνία και την ανθρωπότητα, τότε η περιέργειά σου για την ενέργεια, γίνεται ενδιαφέρον να μάθεις περισσότερα γι’ αυτήν και στη συνέχεια ξυπνάει η αίσθηση του επιστημονικού χρέους να γράψεις όσα έμαθες γι’ αυτήν, για να συμβάλλεις στο σχετικό επιστημονικό διάλογο, αλλά και για να μάθουν όσοι έχουν την ίδια περιέργεια και το αντίστοιχο ενδιαφέρον.
Κάπως έτσι γεννήθηκε και μεγάλωνε μαζί μου η ιδέα για να γράψω κάτι για το πρόβλημα της ενέργειας.
Ενέργεια, οικονομία και κοινωνία
Η εξέλιξη της οικονομίας, όπως είναι γνωστό, ήταν πάντα συνάρτηση των μορφών ενέργειας που η εκάστοτε κοινωνία διέθετε και μπορούσε να αξιοποιήσει.
Συνεπώς κάθε κρίση στον κλάδο της ενέργειας είχε και συνεχίζει να έχει αντανάκλαση στην πορεία, στην έκταση και στο ρυθμό της οικονομικής ανάπτυξης και συνακόλουθα στην πορεία της κοινωνίας και συνολικά της ανθρωπότητας.
Τις τελευταίες δεκαετίες η ενεργειακή κρίση, εξαιτίας της σταδιακής απομείωσης των υφιστάμενων κοιτασμάτων των ορυκτών καυσίμων, πυροδοτεί αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις που φτάνουν μέχρι τις πολεμικές συγκρούσεις για τον έλεγχο των πηγών ενέργειας.
Ταυτόχρονα οι σχετικές επιστήμες εντείνουν τις έρευνες για την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων ορυκτών καυσίμων, αλλά και νέων εναλλακτικών μορφών ενέργειας που θα εξασφάλιζαν την απρόσκοπτη λειτουργία της οικονομίας και θα περιόριζαν τον ανταγωνισμό, την παγκόσμια φτώχεια και τις καταστροφικές συγκρούσεις.
Η προσοχή όμως όλων στρέφεται σταδιακά προς τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας, γιατί είναι ανανεώσιμες, δηλαδή ανεξάντλητες, λιγότερο ρυπογόνες και προφανώς φτηνότερες.
Αυτή η στροφή οδήγησε στην βελτίωση της τεχνολογίας για την παραγωγή ενέργειας από το υδρογόνο, πράγμα που υπόσχεται ένα ριζικό επανασχεδιασμό της τοπικής και παγκόσμιας οικονομίας και κατά συνέπεια και της κοινωνίας.
Όμως όλα αυτά συντελούνται ερήμην και κρυφά από την κοινωνία και την ανθρωπότητα, μέχρι που ο αμερικανός Jeremy Rifkin, ο πρώτος που τόλμησε να αναδείξει σε παγκόσμιο επίπεδο το σχετικό θέμα, θέτοντάς το στο κέντρο του δημόσιου διαλόγου με το πολύκροτο βιβλίο του «Η Οικονομία του Υδρογόνου».
Αυτός ο διάλογος και τα καινούργια ερευνητικά προγράμματα οδήγησαν σε καινούργιες πιο προχωρημένες κα πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις τις οποίες προσπαθώ να παρουσιάσω με το βιβλίο μου «ΠΟΙΟΣ ΦΟΒΑΤΑΙ ΤΟ ΥΔΡΟΓΟΝΟ?» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις ΝΗΣΙΔΕΣ.
Ενέργεια, ενεργειακά συστήματα και παγκόσμια ηγεμονία
Το είδος και η ποσότητα των πηγών ενέργειας που κάθε φορά μπορούσαν και μπορούν να αξιοποιούν οι άνθρωποι καθόριζαν και καθορίζουν ακόμα την ποιότητα και την επάρκεια-ανεπάρκεια των μορφών ενέργειας που χρησιμοποιούν και σε συνδυασμό με το είδος και τον τρόπο κοινωνίας και επικοινωνίας των ανθρώπων καθόριζαν την εξέλιξη των επιμέρους κοινωνιών και διαμόρφωναν πάντα και συνεχίζουν να διαμορφώνουν το αποτύπωμα του ανθρώπινου πολιτισμού.
Αυτή η διαδικασία βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμη φάση.
Το κρισιμότερο πρόβλημα της εποχής μας είναι, χωρίς καμιά αμφιβολία, το ενεργειακό.
Κι αυτό, γιατί το υφιστάμενο ενεργειακό σύστημα των ορυκτών καυσίμων δεν μπορεί να καλύψει ούτε τις βασικές ανάγκες της ανθρωπότητας, επειδή η ενέργεια αυτή:
1. Είναι πολύ ακριβή, με αποτέλεσμα να την στερείται απόλυτα ή σχετικά το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού.
2. Ρυπαίνει επικίνδυνα το περιβάλλον και υποβαθμίζει τους όρους ζωής στον πλανήτη.
3. Πυροδοτεί αλλεπάλληλους καταστροφικούς πολέμους για τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών.
Η τρέχουσα πολύμορφη, πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού δεν είναι παρά οι αντικατοπτρισμοί και οι παρενέργειες της ενεργειακής κρίσης, τα χαρακτηριστικά της οποίας αποτελούν αποτύπωμα των χαρακτηριστικών του ενεργειακού συστήματος που στηρίζεται στα ανισοκατανεμημένα, πανάκριβα, επικίνδυνα, ρυπογόνα και ανεπαρκή ορυκτά καύσιμα.
Ο καπιταλισμός που οικοδομήθηκε πάνω στο ενεργειακό σύστημα των ορυκτών καυσίμων και εξελίχθηκε ως ύβρις ενάντια στη Φύση και στην Ανθρωπότητα, οδεύει ολοταχώς, όπως ο ‘Τιτανικός’, στη μοιραία σύγκρουσή του με την πραγματικότητα που ο ίδιος δημιούργησε, αυτήν της αμετάκλητα φθίνουσας διαθέσιμης ποσότητας του «μαύρου χρυσού», της ραγδαία αυξανόμενης τιμής του και της ανεπίστρεπτα διογκούμενης περιβαλλοντικής καταστροφής.
Ο καπιταλισμός, στις φλέβες του οποίου κυλάει πετρέλαιο και τρέφεται με τις σάρκες της εργαζόμενης ανθρωπότητας, πάσχει από ένα είδος αθεράπευτης κερδομανιακής βουλιμίας, που οξύνει συνεχώς την καταστροφικότητά του.
Όλοι οι πόλεμοι του 20ού αιώνα έγιναν για τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, της ‘παγκόσμιας ενεργειακής τράπεζας’, για τον έλεγχο της Ευρασίας με στόχο την παγκόσμια ηγεμονία του καπιταλισμού, πότε με τη μορφή του γερμανισμού, ως Drang nach Osten, ως Ostpolitik και ως θλιβερός Blitzkrieg του Τρίτου Ράιχ και πότε με τη μορφή του αμερικανισμού, ως New Deal και με εργαλείο τον βίαιο μιλιταριστικό ιμπεριαλισμό και τώρα με την εξ ίσου βίαιη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.
Τώρα, όμως, τα ψέματα τελειώνουν μαζί με τα κοιτάσματα των ορυκτών καυσίμων.
Οι εγκέφαλοι του καπιταλισμού το γνωρίζουν και, παρά τις φωνές κάποιων να αλλάξει ενεργειακή πορεία ‘ο Τιτανικός της αγοράς’, ο σκληρός πυρήνας της παγκοσμιοποίησης, ως αμερικανισμός, φαίνεται να μην μπορεί να ξεπεράσει την πετρελαιομανιακή κατάθλιψή του και γι’ αυτό, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ετοιμάζεται, με ένα νέο παγκόσμιο καταστροφικότερο πόλεμο στη γεωγραφική περιοχή του μαύρου χρυσού, να δώσει την οριστική λύση στο πρόβλημα της ενεργειακής κυριαρχίας.
Είναι προφανές πως ο στόχος του είναι τριπλός:
• Πρώτον, να εξασφαλίσει τον αποκλειστικό έλεγχο πάνω σε όλα τα υφιστάμενα κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων, για να εξαρτά με το μονοπώλιο της ενέργειας ολόκληρο τον πλανήτη.
• Δεύτερον, να εξουδετερώσει, να εμποδίσει τη μεταξύ τους συνεργασία, να καθυποτάξει και στην ανάγκη να διαλύσει, τους ανταγωνιστές του και επίδοξους παγκόσμιους ηγεμόνες που παίρνουν θέση ως νεογερμανισμός, νεοτσαρισμός και νεοκινεζισμός.
• Τρίτον, για να σφετεριστεί τις νέες μορφές ενέργειας και μ’ αυτό να δαμάσει, να αποδεκατίσει και να καθυποτάξει σε καθεστώς Μεσαίωνα την εργαζόμενη ανθρωπότητα.
Συμμαχία Φύσης, Επιστήμης και Τεχνολογίας υπέρ της ανθρωπότητας
Η ανθρωπότητα, όμως, συνειδητοποιεί σταδιακά πως η Φύση διαθέτει πλήθος εναλλακτικών λύσεων για το ενεργειακό της πρόβλημα, οι οποίες μπορούν σήμερα, στον 21ο αιώνα, και χάρη στην κοινωνικά δημιουργημένη και συσσωρευμένη επιστημονική γνώση και εξελιγμένη τεχνολογία, να την απαλλάξουν από την φτώχεια, τη βία, τον Φόβο, την πείνα και την καταστροφή.
Η συμμαχία Ανθρωπότητας και Φύσης μπορεί να απαλλάξει και τις δυό από την καταστροφική μανία του καπιταλισμού, προϋπόθεση ικανή και αναγκαία για να αποκατασταθεί και πάλι η ενότητα, η συνεργασία και η αρμονία στη σχέση μεταξύ κοινωνίας-ανθρωπότητας και Φύσης.
Οι εναλλακτικές, οι ήπιες, οι ανανεώσιμες πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές ενέργειας μπορούν συνδυαζόμενες να απαλλάξουν την ανθρωπότητα από το εξουσιαστικό ενεργειακό σύστημα των ορυκτών καυσίμων και να προσφέρουν σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη άφθονη, φτηνή, ασφαλή και καθαρή ενέργεια.
Είναι προφανές πως μια τέτοια θεμελιακή αλλαγή στο ενεργειακό σύστημα θα προκαλέσει ριζικές αλλαγές στην οικονομία και στην κοινωνία, πράγμα που θα τις απαλλάξει και από τον καταστροφικό καπιταλισμό και θα ανοίξει ορίζοντες για ένα καλύτερο κόσμο και ένα νέο ανθρώπινο πολιτισμό, τον οικουμενικό ουμανιστικό πολιτισμό.
Στην καρδιά αυτής της νέας ενεργειακής προοπτικής βρίσκεται το υδρογόνο, το οποίο ήταν μέχρι πρόσφατα πολιτικός κρατούμενος της εξουσίας των ορυκτών καυσίμων.
Η γνώση, όμως, που στο μεταξύ αποκτήθηκε, χάρη στις άοκνες και επίπονες προσπάθειες ανυπότακτων επιστημόνων, ερευνητών, τεχνικών και εμπειροτεχνών, έφερε το υδρογόνο στον οπτικό ορίζοντα και στη συνείδηση της ανθρωπότητας ως την ενεργειακή δύναμη που μπορεί να αλλάξει συθέμελα την αρχιτεκτονική της οικονομίας, της κοινωνίας και της ανθρωπότητας.
Το Υδρογόνο.
Μια λύση για πολλά προβλήματα
Ζούμε τις ιστορικές στιγμές μιας νέας μεγάλης επιστημονικοτεχνικής και ταυτόχρονα κοινωνικής επανάστασης, ως συνέπεια της ενεργοποίησης της μεγάλης αντίθεσης μεταξύ των καθυστερημένων καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και των προχωρημένων παραγωγικών δυνάμεων που ασφυκτιούν μέσα στα περιορισμένα όρια του καπιταλιστικού συστήματος, η οποία αντίθεση φέρνει πάντα μαζί της τον θάνατο του παλιού και τη γέννηση του καινούργιου κόσμου.
Το συγκεντρωτικό ενεργειακό σύστημα που χτίστηκε πάνω στα ορυκτά καύσιμα και εκφράζεται ως μια ολιγαρχική, συγκεντρωτική, καταστροφική και απάνθρωπη οικονομική και πολιτική εξουσία αποτελεί το ένα σκέλος της αντίθεσης που θέλει να διατηρήσει τις καθυστερημένες παραγωγικές σχέσεις, ακόμα και όταν το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας λιμοκτονεί, ο πλανήτης καταστρέφεται και η ζωή απειλείται.
Οι συνδυασμένες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με κέντρο το υδρογόνο, ως πηγή άφθονης, φτηνής και καθαρής ενέργειας για όλους, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη επιστημονικά έγκυρη και κοινωνικά χρήσιμη γνώση και την ειρηνική-απελευθερωτική τεχνολογία, με αιχμή την τεχνολογία της πληροφορικής και του υδρογόνου, αποτελούν τη συμπύκνωση του άλλου σκέλους της αντίθεσης που εκφράζει τις νέες δυνατότητες των παραγωγικών δυνάμεων.
Στην πραγματικότητα, μιλάμε για την αντίθεση ανάμεσα στο ελάχιστο, για τις ενεργειακές ανάγκες της ανθρωπότητας, πετρέλαιο και στο ανεξάντλητο και διάσπαρτο παντού υδρογόνο και την απεριόριστη υδρογονοενέργεια, ή για την αντίθεση μεταξύ των ‘πέντε-δέκα’ ενεργειακών κολοσσών και ολόκληρης της εργαζόμενης ανθρωπότητας.
Αυτή η αντίθεση πρέπει να λυθεί, και θα λυθεί, στο πεδίο της κοινωνικής σύγκρουσης των δυνάμεων που στοιχίζονται πίσω από τα δυο σκέλη αυτής της θεμελιακής αντίθεσης, δηλαδή των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του
Πολιτισμού που οραματίζονται και αγωνίζονται για ένα καλύτερο κόσμο από τη μια μεριά, και των δυνάμεων του σκοταδισμού, της συντήρησης και της απάνθρωπης και καταστροφικής καπιταλιστικής εξουσίας που οδηγεί την ανθρωπότητα στην καπιταλιστική βαρβαρότητα από την άλλη μεριά.
Οι δυνάμεις του κεφαλαίου, που στοιχίζονται πίσω από το ένα σκέλος της παραπάνω αντίθεσης, βλέπουν την εξουσία τους να απειλείται από την υδρογονοενέργεια και, επειδή δεν μπορούν να την αποτρέψουν, κάνουν ό,τι μπορούν για να την ελέγξουν.
Αυτό ήταν το αντικείμενο του βιβλίου μου Αμερικανισμός και παγκοσμιοποίηση.
Οικονομία του Φόβου και της παρακμής (Παπαζήσης 2009).
Οι δυνάμεις που ακουμπάνε τις ελπίδες τους στις νέες ειρηνικές τεχνολογίες που απελευθερώνουν την επικοινωνία, ενεργοποιούν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ανοίγουν τον δρόμο για την άμεση δημοκρατία και για ένα καλύτερο κόσμο ήταν το αντικείμενο του πρόσφατου βιβλίου μου Άμεση Δημοκρατία και Αταξική Κοινωνία.
Η μεγάλη πορεία της ανθρωπότητας προς την κοινωνική ισότητα και τον Ουμανισμό (Νησίδες 2012).
Η ελεύθερη υδογονοενέργεια, το κλειδί για έναν καλύτερο κόσμο
Ο Αρχιμήδης δίδαξε στην ανθρωπότητα πως, για να κινήσει τη Γη, χρειάζεται, πέρα από την ιδέα να την κινήσει, κάπου να πατήσει και να ακουμπήσει το υπομόχλιο ώστε με την πολλαπλασιαστική, διά του μοχλού, δύναμη της βαρύτητας, να μπορέσει να την κινήσει.
Κατ’ αναλογία, αν η ανθρωπότητα θέλει να κουνήσει από τη θέση του και να ανατρέψει τον καπιταλισμό, χρειάζεται, πέρα από τις επαναστατικές θεωρίες και τις φλύαρες πολιτικές ιδεολογίες, ένα καινούργιο τόπο, μια καινούργια αμεσοδημοκρατική κοινωνική πραγματικότητα για να πατήσει, και στη συνέχεια χρειάζεται ένα εργαλείο, τον μοχλό της ανατροπής του καπιταλισμού, και αυτός ο μοχλός φαίνεται να είναι η ελεύθερη υδρογονοενέργεια.
Αυτό το εργαλείο στα χέρια μιας αποφασισμένης, σταδιακά, επίπονα και επίμονα αυτοπροσδιοριζόμενης, αυτοθεσμιζόμενης, αυτοδιευθυνόμενης κοινωνίας, μπορεί να δημιουργήσει βήμα-βήμα, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, την αναγκαία υλική βάση, το έδαφος πάνω στο οποίο θα χτιστεί η ενεργειακή και κατ’ επέκταση και η κοινωνική ισότητα που, επίσης σταδιακά, επίπονα και επίμονα, θα πάρει την ολοκληρωμένη μορφή της Άμεσης Δημοκρατίας και της Αταξικής Κοινωνίας.
Αυτός ο μοχλός, για τη μετακίνηση-ανατροπή του καπιταλισμού που δεν είναι παρά η νέα επανάσταση της Πληροφορίας, του Υδρογόνου και της Άμεσης Δημοκρατίας που έχουν ήδη ξεκινήσει, είναι το αντικείμενο αυτού εδώ του βιβλίου, με την ελπίδα πως θα συμβάλει στον προβληματισμό και στη συνειδητοποίηση ότι στα χέρια μας κρατάμε τη ζωή μας, τη ζωή του κοινού σπιτιού μας, του πλανήτη Γη και το μέλλον μας, αλλά και με την προσδοκία πως θα σταθούμε αντάξιοι αυτού του χρέους.
Η υδρογονοενέργεια δεν είναι πια ένα όραμα, γιατί είναι ήδη μια απτή πραγματικότητα που αρνείται, αν και πιέζεται αφόρητα, να υποταχθεί στις δυνάμεις της αλλοτρίωσης της εργαζόμενης κοινωνίας, της καταστροφής του περιβάλλοντος, της βίας των πολέμων και της καπιταλιστικής βαρβαρότητας.
Για να δώσει το ανεξάντλητο και διάσπαρτο σε κάθε γωνιά του πλανήτη υδρογόνο ελεύθερη, άφθονη, ασφαλή και καθαρή υδρογονοενέργεια, τη μόνη που μπορεί να απελευθερώσει την ανθρωπότητα από τα δεσμά της ανάγκης και του καπιταλισμού, περιμένει από τις δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού να εμποδίσουν το κεφάλαιο που θέλει να σφετεριστεί ένα ελεύθερο αγαθό και να το μετατρέψει σε εμπόρευμα και σε καινούργιες αλυσίδες μιας νέας μεσαιωνικής σκλαβιάς.
Οι επιστήμες, η έρευνα και η τεχνολογία έχουν λύσει όλα τα τεχνικά προβλήματα για την παραγωγή υδρογόνου και ελεύθερης υδρογονοενέργειας, της μόνης πράσινης ενέργειας, για αυτοκατανάλωση, από το επίπεδο του νοικοκυριού μέχρι της Κοινότητας, του Δήμου, της Περιφέρειας, της χώρας και της ανθρωπότητας ολόκληρης.
Η ενεργειακή ανεξαρτησία είναι πια μια πραγματική δυνατότητα για τον καθένα μας, για την κοινωνία μας και για την ανθρωπότητα.
Η ενεργειακή ανεξαρτησία οδηγεί στην ενεργειακή ισότητα, και αυτή με τη σειρά της, σε συνθήκες άμεσης δημοκρατίας, οδηγεί στην κοινωνική ισότητα, χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει ισηγορία, ισονομία, ισοπολιτεία, ελευθερία, δημοκρατία και ειρήνη.
Όπως είναι γνωστό, η καπιταλιστική ανάπτυξη κινήθηκε παράλληλα με την ανάπτυξη του ενεργειακού συστήματος που έχει ως βάση του τα ορυκτά καύσιμα και γι’ αυτό περιορίστηκε σ’ εκείνες τις ελάχιστες περιοχές του πλανήτη που είχαν στο υπέδαφός τους ορυκτά καύσιμα, ή έλεγχαν τα κοιτάσματα των ορυκτών καυσίμων και τη ροή της ηλεκτρικής ενέργειας.
Αντίθετα, η έλλειψη ανάπτυξης στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη οφείλεται στο γεγονός της έλλειψης ενεργειακών πηγών και υποδομών που θα τροφοδοτήσουν με την αναγκαία ηλεκτρική ενέργεια τις παραγωγικές προσπάθειες των τοπικών κοινωνιών, πράγμα που συνδέεται άμεσα και ευθέως με τη φύση του υφιστάμενου συγκεντρωτικού μονοπωλιακού ενεργειακού συστήματος των ορυκτών καυσίμων.
Η συνειδητοποίηση των ανεξάντλητων δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που βρίσκονται παντού στον πλανήτη, και ιδιαίτερα το υδρογόνο, ανοίγει για τις τοπικές κοινωνίες απεριόριστους ορίζοντες ανάπτυξης για την καθολική ευημερία.
Η κοινωνικοποίηση των ενεργειακών πηγών και υποδομών και η πλήρης αποκέντρωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία εξ αιτίας της απόλυτης διασποράς του υδρογόνου και της απλής και χαμηλού κόστους τεχνολογίας παραγωγής υδρογονοενέργειας καθιστά την ενέργεια ένα σχεδόν ελεύθερο αγαθό που μπορεί να εξασφαλίσει ενεργειακή αυτονομία σε κάθε χρήστη και συνεπώς ενεργειακή ισότητα, η οποία μπορεί να εγγυηθεί και για την κοινωνική ισότητα.
Το κεφάλαιο, βέβαια, επιχειρεί να συσκοτίσει και να επιβραδύνει την ανερχόμενη πραγματικότητα της υδρογονοενέργειας ως ελεύθερου αγαθού και μιλά για συμπληρωματικότητα στο υφιστάμενο συγκεντρωτικό ενεργειακό σύστημα, για ένταξη της υδρογονοενέργειας στην οικονομία της αγοράς, την οποία αποκαλούν ευφημιστικά και οικονομία του υδρογόνου, για να καλύψουν τον ρόλο του υποκειμένου της καπιταλιστικής οικονομίας.
Το υδρογόνο, όμως, δεν είναι υποκείμενο, και η σημερινή οικονομία που κινείται με τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι παρά το αντικείμενο πλουτισμού κάποιου υποκειμένου με τη μορφή του μεμονωμένου επιχειρηματία, της τάξης των καπιταλιστών, του καπιταλιστικού κράτους και του σκληρού πυρήνα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.
Στη μετακαπιταλιστική περίοδο της ανθρωπότητας, υποκείμενο της αυτοδιαχειριζόμενης οικονομίας θα είναι η ίδια η αυτοδιευθυνόμενη κοινωνία, για να διασφαλίζονται η κοινωνική ισότητα, η καθολική ευημερία, η ελευθερία, η άμεση δημοκρατία και η οικουμενική ειρήνη.
Και επειδή η οικονομία είναι ή των καπιταλιστών ή της κοινωνίας, γι’ αυτό ο όρος οικονομία του υδρογόνου είναι παραπλανητικός και, αν δεν στοχεύει στη χειραφέτηση της κοινωνίας, τότε διευκολύνει στο να κρατήσει την κοινωνία μακριά από την οικονομία, για να μη γίνει ποτέ η οικονομία υπόθεση ολόκληρης της αυτεξούσιας κοινωνίας.
Ανεξάρτητα από αυτά όμως το βιβλίο Η οικονομία του υδρογόνου του Jeremy Rifkin είναι το μοναδικό βιβλίο στον κόσμο που ανάδειξε, πριν από μια δεκαετία περίπου, τη μεγάλη σημασία του υδρογόνου, αλλά θεωρώ πως ο ρόλος που ο Ρίφκιν επιφυλάσσει για το υδρογόνο ως συμπληρωματική πηγή ενέργειας στα ορυκτά καύσιμα, αδικεί και τον ίδιο και το υδρογόνο.
Βέβαια, οι αναγνώστες αυτού του σημαντικού βιβλίου οφείλουμε πολλά στον συγγραφέα του, αλλά η θέση μου είναι πως το υδρογόνο μπορεί, όχι απλά να συμπληρώσει και να διευκολύνει το ενεργειακό σύστημα των ορυκτών καυσίμων, αλλά να απαλλάξει οριστικά την ανθρωπότητα από τα ορυκτά καύσιμα και στη θέση τους να βάλει ένα άλλο ενεργειακό σύστημα που θα προσφέρει άφθονη, φτηνή και καθαρή ενέργεια στον καθένα, από κοινού και ανεξάρτητα, και αυτό στηρίζεται στα συμπεράσματα των επιστημονικών ερευνών και των εφαρμογών των τελευταίων πενήντα χρόνων.
Είναι αυτή η πραγματικότητα που οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού συνειδητοποιούν σταδιακά, πως η υδρογονοενέργεια αποτελεί καταλυτικό παράγοντα απελευθέρωσης της οικονομίας και της κοινωνίας από τα ορυκτά καύσιμα και συνεπώς από το αντικοινωνικό και καταστροφικό κεφάλαιο.
Αυτός είναι και ο λόγος που αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο, γιατί γνωρίζω πως ένας καλύτερος κόσμος είναι πια μπροστά μας, ας ανοίξουμε τα μάτια μας να τον θαυμάσουμε και ας απλώσουμε τα χέρια μας να τον κάνουμε δικό μας, γιατί σ’ εμάς ως άτομα, ως εργαζόμενη κοινωνία και ως εργαζόμενη ανθρωπότητα ανήκει και σε κανένα άλλον.
TVXS
Μιας και τα ενεργειακά αποθέματα αρχίζουν να στερεύουν, μιας και η ενέργεια μέ εναλλακτικούς τρόπους παραγωγής είναι ακόμα ασύμφορη, και μιας και η αυτοκίνηση αποτελεί μια από τις πλέον ενεργοβόρες δραστηριότητες και από τις τελευταίες που θα ήμασταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουμε, (αλλά και που από κάποια στιγμή και μετά θα πρέπει ν' αναθεωρήσουμε), θα προσπαθήσω μέσα σε λίγες γραμμές να δω λιγάκι από πιο κοντά τις ρίζες αυτής της ιδιαίτερης εξάρτησης του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου από το αυτοκίνητο, η οποία κάθε άλλο παρά αθώα είναι.
Μπορεί σήμερα το αυτοκίνητο σαν ιδέα να έχει αυτονομηθεί αρκετά από τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε, με το να υποδηλώνει κύρος, κοινωνική τάξη, επιτυχία, δύναμη, και με το να αποτελεί επέκταση ή και υποκατάσταση της προσωπικότητας, αλλά και της σεξουαλικότητας του οδηγού του, εν τούτοις όλα αυτά δεν συνέβησαν ήρεμα και ομαλά αλλά εκβιάστηκαν τόσο από τις αυτοκινητοβιομηχανίες, όσο και από τις κυβερνήσεις της Αμερικής με συγκεκριμένες δράσεις.
Φυσικά δεν συμπεριφέρονται όλες οι δυτικές κοινωνίες με τον ίδιο τρόπο.
Η Ευρώπη για παράδειγμα δείχνει λιγότερη συναισθηματική εξάρτηση σε σύγκριση με την Αμερική, όπου το αυτοκίνητο απετέλεσε το πιο ισχυρό τεκμήριο του American Dream και την πλέον εύγλωττη απεικόνιση της ανθρώπινης ελευθερίας, αξία φετίχ της αμερικάνικης κοινωνίας, ερμηνευόμενης κυρίως, εντός των ιδιαίτερων πλαισίων της κοινωνίας αυτής, ως κινητικότητα, φυσική και κοινωνική.
Πέρα απ’ αυτό, συντήρηση και τροφή στην παραπάνω κουλτούρα έδωσε και η διαφορετική δομή των αμερικανικών και ευρωπαϊκών πόλεων.
Οι πρώτες, δομημένες πάνω στο μοτίβο του διαχωρισμού του τόπου κατοικίας από το τόπο εργασίας, και δεδομένου του περισσότερου ελεύθερου χώρου απ’ ότι στην ήδη πυκνοκατοικημένη και ασφυκτιούσα ευρωπαϊκή ήπειρο, ανέπτυξαν το οικιστικό μοντέλο των προαστίων, διεσπαρμένων σε μεγάλη ακτίνα γύρω από το κέντρο της πόλης, που ουσιαστικά αποτελεί και τον τόπο εργασίας.
Αν και το μοντέλο αυτό εκ κατασκευής δεν ευνοεί την αποτελεσματική λειτουργία των μαζικών μέσων μεταφοράς, εν τούτοις δεν ήταν αυτό από μόνο του που καλλιέργησε αυτή την ιδιότυπη κουλτούρα.
Σε μεγάλο βαθμό, καλλιεργήθηκε επί τούτου από τις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες της Αμερικής, σε σύμπραξη με την Κυβέρνηση, μέσα από στοχευμένες και βίαιες δράσεις, που εν πολλοίς ξεπερνούσαν κατά πολύ την απλή ή έστω και επιθετική διαφήμιση.
Συγκεκριμένα, όλα άρχισαν ο 1936 με τη δημιουργία της National City Lines Company, μιας εταιρίας-βιτρίνα, που αντιπροσώπευε τη General Motors, τη Standard Oil, τα ελαστικά Firestone, και τα φορτηγά Mack και η οποία για τα επόμενα 15 χρόνια επιδόθηκε σε εξαγορές 100 ηλεκτροκίνητων δικτύων τραμ και τρόλεϊ σε 45 πόλεις σ’ ολόκληρη τη χώρα.
Μέχρι το 1950 όλα αυτά είχαν διαλυθεί ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την ανεμπόδιστη είσοδο του ιδιωτικού αυτοκινήτου και του λεωφορείου, γεγονός που χαροποίησε ιδιαίτερα τη GM.
Ένα από τα πρώτα θύματα ήταν και το δημόσιο σύστημα μεταφοράς του Los Angeles το οποίο κυριολεκτικά διαλύθηκε.
Την ίδια δε πάνω-κάτω εποχή παρατηρήθηκε και η έξαρση των προαστίων, στο πλαίσιο των νέων μέτρων του προέδρου Roosevelt για την τόνωση του κατασκευαστικού τομέα.
Η αρμόδια ομοσπονδιακή Αρχή για το οικιστικό θέμα (Federal Housing Authority), υποβοηθούσε τις τράπεζες για τη χορήγηση δανείων με μικρή προκαταβολή και πολλές δόσεις, αλλά με την προϋπόθεση ότι οι δανειολήπτες θα έκτιζαν εκτός του εσωτερικού πυρήνα των πόλεων.
Το ίδιο συνεχίστηκε και μετά τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο, όπου το νοίκι άρχισε να γίνεται ασύμφορο σε σχέση με τη δόση ενός δανείου.
Τα προάστια άρχισαν να ανθούν και μεγάλες και ταχείες λεωφόροι να διανοίγονται.
Μέσα στη δεκαετία του 1950, σ’ ολόκληρη τη χώρα ανοίχτηκαν αυτοκινητόδρομοι μήκους περίπου 40,000 μιλίων, ενώ αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι το σχέδιο αυτό προτάθηκε και τελικά πραγματοποιήθηκε από τον πρόεδρο Eisenhower, από διευθυντικό στέλεχος της General Motors.
Με τον ίδιο τρόπο όπως και προηγουμένως, όπου το οικιστικό σχέδιο του Roosevelt είχε βρει ένθερμο υποστηρικτή την Standard Oil.
Μέσα σ’ αυτή τη φρενίτιδα, οι σιδηρόδρομοι όπως ήταν προφανές ξεχάστηκαν και η λήθη συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.
Στη δεκαετία του ’80, η χρηματοδότηση των αυτοκινητοδρόμων διπλασιάστηκε, ενώ των σιδηροδρόμων ελαττώθηκε κατά 10%.Ενδεικτικά το 1994, η αναλογία στη χρηματοδότηση ήταν 1/20.
Στην Ευρώπη, αντιθετικά, οι πόλεις αναπτύχθηκαν γύρω από τον ιστορικό τους πυρήνα, μοντέλο που εφ’ όσον υπήρχε η θέληση είχε τις δυνατότητες να διευκολύνει την κατασκευή και λειτουργία των μαζικών μέσων μεταφοράς.
Αλλά ο κύριος λόγος ήταν η διαφορετική και λιγότερο επιθετική πολιτική των ευρωπαϊκών αυτοκινητοβιομηχανιών σε σχέση με τις αμερικανικές.
Σήμερα, ολοένα και περισσότεροι θεωρούν τη χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου μέσα στις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης κάτι παραπάνω από ιεροσυλία.
Σε αρκετές περιπτώσεις πιστεύω ότι οι επιθυμίες μας διαμορφώνονται από κέντρα έξω από μας και για τους δικούς τους ιδιοτελείς σκοπούς.
Με τα χρόνια οι επιθυμίες αυτές αποκόπτονται από την αφετηριακή τους βάση και γίνονται αναγκαιότητες, κάποιες φορές δε, αξεπέραστες.
Με το σημερινό σημείωμα, θα ήθελα απλώς να υπενθυμίσω τις απαρχές της παντοδύναμης ιδεολογίας του ιδιωτικού αυτοκινήτου, ευελπιστώντας ότι η γνώση αυτή θα καταστήσει ευκολότερη την αποτοξίνωσή μας από δαύτο.
[2]http://en.wikipedia.org/wiki/General_Motors_streetcar_conspiracy
Όταν στη συνέχεια επιβιώνεις ορφανός μέσα από γερμανική κατοχή, εμφύλιο, πείνα και δυστυχία, μετανάστευση στις φάμπρικες της Γερμανίας και καταφέρνεις εργαζόμενος να σπουδάσεις οικονομικές επιστήμες και μαθαίνεις τη σημασία των πηγών ενέργειας για την οικονομία, αλλά ταυτόχρονα κατανοείς και τη σπουδαιότητά τους για την κοινωνία και την ανθρωπότητα, τότε η περιέργειά σου για την ενέργεια, γίνεται ενδιαφέρον να μάθεις περισσότερα γι’ αυτήν και στη συνέχεια ξυπνάει η αίσθηση του επιστημονικού χρέους να γράψεις όσα έμαθες γι’ αυτήν, για να συμβάλλεις στο σχετικό επιστημονικό διάλογο, αλλά και για να μάθουν όσοι έχουν την ίδια περιέργεια και το αντίστοιχο ενδιαφέρον.
Κάπως έτσι γεννήθηκε και μεγάλωνε μαζί μου η ιδέα για να γράψω κάτι για το πρόβλημα της ενέργειας.
Η εξέλιξη της οικονομίας, όπως είναι γνωστό, ήταν πάντα συνάρτηση των μορφών ενέργειας που η εκάστοτε κοινωνία διέθετε και μπορούσε να αξιοποιήσει.
Συνεπώς κάθε κρίση στον κλάδο της ενέργειας είχε και συνεχίζει να έχει αντανάκλαση στην πορεία, στην έκταση και στο ρυθμό της οικονομικής ανάπτυξης και συνακόλουθα στην πορεία της κοινωνίας και συνολικά της ανθρωπότητας.
Τις τελευταίες δεκαετίες η ενεργειακή κρίση, εξαιτίας της σταδιακής απομείωσης των υφιστάμενων κοιτασμάτων των ορυκτών καυσίμων, πυροδοτεί αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις που φτάνουν μέχρι τις πολεμικές συγκρούσεις για τον έλεγχο των πηγών ενέργειας.
Ταυτόχρονα οι σχετικές επιστήμες εντείνουν τις έρευνες για την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων ορυκτών καυσίμων, αλλά και νέων εναλλακτικών μορφών ενέργειας που θα εξασφάλιζαν την απρόσκοπτη λειτουργία της οικονομίας και θα περιόριζαν τον ανταγωνισμό, την παγκόσμια φτώχεια και τις καταστροφικές συγκρούσεις.
Η προσοχή όμως όλων στρέφεται σταδιακά προς τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας, γιατί είναι ανανεώσιμες, δηλαδή ανεξάντλητες, λιγότερο ρυπογόνες και προφανώς φτηνότερες.
Αυτή η στροφή οδήγησε στην βελτίωση της τεχνολογίας για την παραγωγή ενέργειας από το υδρογόνο, πράγμα που υπόσχεται ένα ριζικό επανασχεδιασμό της τοπικής και παγκόσμιας οικονομίας και κατά συνέπεια και της κοινωνίας.
Όμως όλα αυτά συντελούνται ερήμην και κρυφά από την κοινωνία και την ανθρωπότητα, μέχρι που ο αμερικανός Jeremy Rifkin, ο πρώτος που τόλμησε να αναδείξει σε παγκόσμιο επίπεδο το σχετικό θέμα, θέτοντάς το στο κέντρο του δημόσιου διαλόγου με το πολύκροτο βιβλίο του «Η Οικονομία του Υδρογόνου».
Αυτός ο διάλογος και τα καινούργια ερευνητικά προγράμματα οδήγησαν σε καινούργιες πιο προχωρημένες κα πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις τις οποίες προσπαθώ να παρουσιάσω με το βιβλίο μου «ΠΟΙΟΣ ΦΟΒΑΤΑΙ ΤΟ ΥΔΡΟΓΟΝΟ?» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις ΝΗΣΙΔΕΣ.
Το είδος και η ποσότητα των πηγών ενέργειας που κάθε φορά μπορούσαν και μπορούν να αξιοποιούν οι άνθρωποι καθόριζαν και καθορίζουν ακόμα την ποιότητα και την επάρκεια-ανεπάρκεια των μορφών ενέργειας που χρησιμοποιούν και σε συνδυασμό με το είδος και τον τρόπο κοινωνίας και επικοινωνίας των ανθρώπων καθόριζαν την εξέλιξη των επιμέρους κοινωνιών και διαμόρφωναν πάντα και συνεχίζουν να διαμορφώνουν το αποτύπωμα του ανθρώπινου πολιτισμού.
Αυτή η διαδικασία βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμη φάση.
Το κρισιμότερο πρόβλημα της εποχής μας είναι, χωρίς καμιά αμφιβολία, το ενεργειακό.
Κι αυτό, γιατί το υφιστάμενο ενεργειακό σύστημα των ορυκτών καυσίμων δεν μπορεί να καλύψει ούτε τις βασικές ανάγκες της ανθρωπότητας, επειδή η ενέργεια αυτή:
1. Είναι πολύ ακριβή, με αποτέλεσμα να την στερείται απόλυτα ή σχετικά το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού.
2. Ρυπαίνει επικίνδυνα το περιβάλλον και υποβαθμίζει τους όρους ζωής στον πλανήτη.
3. Πυροδοτεί αλλεπάλληλους καταστροφικούς πολέμους για τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών.
Η τρέχουσα πολύμορφη, πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού δεν είναι παρά οι αντικατοπτρισμοί και οι παρενέργειες της ενεργειακής κρίσης, τα χαρακτηριστικά της οποίας αποτελούν αποτύπωμα των χαρακτηριστικών του ενεργειακού συστήματος που στηρίζεται στα ανισοκατανεμημένα, πανάκριβα, επικίνδυνα, ρυπογόνα και ανεπαρκή ορυκτά καύσιμα.
Ο καπιταλισμός που οικοδομήθηκε πάνω στο ενεργειακό σύστημα των ορυκτών καυσίμων και εξελίχθηκε ως ύβρις ενάντια στη Φύση και στην Ανθρωπότητα, οδεύει ολοταχώς, όπως ο ‘Τιτανικός’, στη μοιραία σύγκρουσή του με την πραγματικότητα που ο ίδιος δημιούργησε, αυτήν της αμετάκλητα φθίνουσας διαθέσιμης ποσότητας του «μαύρου χρυσού», της ραγδαία αυξανόμενης τιμής του και της ανεπίστρεπτα διογκούμενης περιβαλλοντικής καταστροφής.
Ο καπιταλισμός, στις φλέβες του οποίου κυλάει πετρέλαιο και τρέφεται με τις σάρκες της εργαζόμενης ανθρωπότητας, πάσχει από ένα είδος αθεράπευτης κερδομανιακής βουλιμίας, που οξύνει συνεχώς την καταστροφικότητά του.
Όλοι οι πόλεμοι του 20ού αιώνα έγιναν για τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, της ‘παγκόσμιας ενεργειακής τράπεζας’, για τον έλεγχο της Ευρασίας με στόχο την παγκόσμια ηγεμονία του καπιταλισμού, πότε με τη μορφή του γερμανισμού, ως Drang nach Osten, ως Ostpolitik και ως θλιβερός Blitzkrieg του Τρίτου Ράιχ και πότε με τη μορφή του αμερικανισμού, ως New Deal και με εργαλείο τον βίαιο μιλιταριστικό ιμπεριαλισμό και τώρα με την εξ ίσου βίαιη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.
Τώρα, όμως, τα ψέματα τελειώνουν μαζί με τα κοιτάσματα των ορυκτών καυσίμων.
Οι εγκέφαλοι του καπιταλισμού το γνωρίζουν και, παρά τις φωνές κάποιων να αλλάξει ενεργειακή πορεία ‘ο Τιτανικός της αγοράς’, ο σκληρός πυρήνας της παγκοσμιοποίησης, ως αμερικανισμός, φαίνεται να μην μπορεί να ξεπεράσει την πετρελαιομανιακή κατάθλιψή του και γι’ αυτό, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ετοιμάζεται, με ένα νέο παγκόσμιο καταστροφικότερο πόλεμο στη γεωγραφική περιοχή του μαύρου χρυσού, να δώσει την οριστική λύση στο πρόβλημα της ενεργειακής κυριαρχίας.
Είναι προφανές πως ο στόχος του είναι τριπλός:
• Πρώτον, να εξασφαλίσει τον αποκλειστικό έλεγχο πάνω σε όλα τα υφιστάμενα κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων, για να εξαρτά με το μονοπώλιο της ενέργειας ολόκληρο τον πλανήτη.
• Δεύτερον, να εξουδετερώσει, να εμποδίσει τη μεταξύ τους συνεργασία, να καθυποτάξει και στην ανάγκη να διαλύσει, τους ανταγωνιστές του και επίδοξους παγκόσμιους ηγεμόνες που παίρνουν θέση ως νεογερμανισμός, νεοτσαρισμός και νεοκινεζισμός.
• Τρίτον, για να σφετεριστεί τις νέες μορφές ενέργειας και μ’ αυτό να δαμάσει, να αποδεκατίσει και να καθυποτάξει σε καθεστώς Μεσαίωνα την εργαζόμενη ανθρωπότητα.
Η ανθρωπότητα, όμως, συνειδητοποιεί σταδιακά πως η Φύση διαθέτει πλήθος εναλλακτικών λύσεων για το ενεργειακό της πρόβλημα, οι οποίες μπορούν σήμερα, στον 21ο αιώνα, και χάρη στην κοινωνικά δημιουργημένη και συσσωρευμένη επιστημονική γνώση και εξελιγμένη τεχνολογία, να την απαλλάξουν από την φτώχεια, τη βία, τον Φόβο, την πείνα και την καταστροφή.
Η συμμαχία Ανθρωπότητας και Φύσης μπορεί να απαλλάξει και τις δυό από την καταστροφική μανία του καπιταλισμού, προϋπόθεση ικανή και αναγκαία για να αποκατασταθεί και πάλι η ενότητα, η συνεργασία και η αρμονία στη σχέση μεταξύ κοινωνίας-ανθρωπότητας και Φύσης.
Οι εναλλακτικές, οι ήπιες, οι ανανεώσιμες πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές ενέργειας μπορούν συνδυαζόμενες να απαλλάξουν την ανθρωπότητα από το εξουσιαστικό ενεργειακό σύστημα των ορυκτών καυσίμων και να προσφέρουν σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη άφθονη, φτηνή, ασφαλή και καθαρή ενέργεια.
Είναι προφανές πως μια τέτοια θεμελιακή αλλαγή στο ενεργειακό σύστημα θα προκαλέσει ριζικές αλλαγές στην οικονομία και στην κοινωνία, πράγμα που θα τις απαλλάξει και από τον καταστροφικό καπιταλισμό και θα ανοίξει ορίζοντες για ένα καλύτερο κόσμο και ένα νέο ανθρώπινο πολιτισμό, τον οικουμενικό ουμανιστικό πολιτισμό.
Στην καρδιά αυτής της νέας ενεργειακής προοπτικής βρίσκεται το υδρογόνο, το οποίο ήταν μέχρι πρόσφατα πολιτικός κρατούμενος της εξουσίας των ορυκτών καυσίμων.
Η γνώση, όμως, που στο μεταξύ αποκτήθηκε, χάρη στις άοκνες και επίπονες προσπάθειες ανυπότακτων επιστημόνων, ερευνητών, τεχνικών και εμπειροτεχνών, έφερε το υδρογόνο στον οπτικό ορίζοντα και στη συνείδηση της ανθρωπότητας ως την ενεργειακή δύναμη που μπορεί να αλλάξει συθέμελα την αρχιτεκτονική της οικονομίας, της κοινωνίας και της ανθρωπότητας.
Μια λύση για πολλά προβλήματα
Ζούμε τις ιστορικές στιγμές μιας νέας μεγάλης επιστημονικοτεχνικής και ταυτόχρονα κοινωνικής επανάστασης, ως συνέπεια της ενεργοποίησης της μεγάλης αντίθεσης μεταξύ των καθυστερημένων καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και των προχωρημένων παραγωγικών δυνάμεων που ασφυκτιούν μέσα στα περιορισμένα όρια του καπιταλιστικού συστήματος, η οποία αντίθεση φέρνει πάντα μαζί της τον θάνατο του παλιού και τη γέννηση του καινούργιου κόσμου.
Το συγκεντρωτικό ενεργειακό σύστημα που χτίστηκε πάνω στα ορυκτά καύσιμα και εκφράζεται ως μια ολιγαρχική, συγκεντρωτική, καταστροφική και απάνθρωπη οικονομική και πολιτική εξουσία αποτελεί το ένα σκέλος της αντίθεσης που θέλει να διατηρήσει τις καθυστερημένες παραγωγικές σχέσεις, ακόμα και όταν το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας λιμοκτονεί, ο πλανήτης καταστρέφεται και η ζωή απειλείται.
Οι συνδυασμένες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με κέντρο το υδρογόνο, ως πηγή άφθονης, φτηνής και καθαρής ενέργειας για όλους, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη επιστημονικά έγκυρη και κοινωνικά χρήσιμη γνώση και την ειρηνική-απελευθερωτική τεχνολογία, με αιχμή την τεχνολογία της πληροφορικής και του υδρογόνου, αποτελούν τη συμπύκνωση του άλλου σκέλους της αντίθεσης που εκφράζει τις νέες δυνατότητες των παραγωγικών δυνάμεων.
Στην πραγματικότητα, μιλάμε για την αντίθεση ανάμεσα στο ελάχιστο, για τις ενεργειακές ανάγκες της ανθρωπότητας, πετρέλαιο και στο ανεξάντλητο και διάσπαρτο παντού υδρογόνο και την απεριόριστη υδρογονοενέργεια, ή για την αντίθεση μεταξύ των ‘πέντε-δέκα’ ενεργειακών κολοσσών και ολόκληρης της εργαζόμενης ανθρωπότητας.
Αυτή η αντίθεση πρέπει να λυθεί, και θα λυθεί, στο πεδίο της κοινωνικής σύγκρουσης των δυνάμεων που στοιχίζονται πίσω από τα δυο σκέλη αυτής της θεμελιακής αντίθεσης, δηλαδή των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του
Πολιτισμού που οραματίζονται και αγωνίζονται για ένα καλύτερο κόσμο από τη μια μεριά, και των δυνάμεων του σκοταδισμού, της συντήρησης και της απάνθρωπης και καταστροφικής καπιταλιστικής εξουσίας που οδηγεί την ανθρωπότητα στην καπιταλιστική βαρβαρότητα από την άλλη μεριά.
Οι δυνάμεις του κεφαλαίου, που στοιχίζονται πίσω από το ένα σκέλος της παραπάνω αντίθεσης, βλέπουν την εξουσία τους να απειλείται από την υδρογονοενέργεια και, επειδή δεν μπορούν να την αποτρέψουν, κάνουν ό,τι μπορούν για να την ελέγξουν.
Αυτό ήταν το αντικείμενο του βιβλίου μου Αμερικανισμός και παγκοσμιοποίηση.
Οικονομία του Φόβου και της παρακμής (Παπαζήσης 2009).
Οι δυνάμεις που ακουμπάνε τις ελπίδες τους στις νέες ειρηνικές τεχνολογίες που απελευθερώνουν την επικοινωνία, ενεργοποιούν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ανοίγουν τον δρόμο για την άμεση δημοκρατία και για ένα καλύτερο κόσμο ήταν το αντικείμενο του πρόσφατου βιβλίου μου Άμεση Δημοκρατία και Αταξική Κοινωνία.
Η μεγάλη πορεία της ανθρωπότητας προς την κοινωνική ισότητα και τον Ουμανισμό (Νησίδες 2012).
Η ελεύθερη υδογονοενέργεια, το κλειδί για έναν καλύτερο κόσμο
Ο Αρχιμήδης δίδαξε στην ανθρωπότητα πως, για να κινήσει τη Γη, χρειάζεται, πέρα από την ιδέα να την κινήσει, κάπου να πατήσει και να ακουμπήσει το υπομόχλιο ώστε με την πολλαπλασιαστική, διά του μοχλού, δύναμη της βαρύτητας, να μπορέσει να την κινήσει.
Κατ’ αναλογία, αν η ανθρωπότητα θέλει να κουνήσει από τη θέση του και να ανατρέψει τον καπιταλισμό, χρειάζεται, πέρα από τις επαναστατικές θεωρίες και τις φλύαρες πολιτικές ιδεολογίες, ένα καινούργιο τόπο, μια καινούργια αμεσοδημοκρατική κοινωνική πραγματικότητα για να πατήσει, και στη συνέχεια χρειάζεται ένα εργαλείο, τον μοχλό της ανατροπής του καπιταλισμού, και αυτός ο μοχλός φαίνεται να είναι η ελεύθερη υδρογονοενέργεια.
Αυτό το εργαλείο στα χέρια μιας αποφασισμένης, σταδιακά, επίπονα και επίμονα αυτοπροσδιοριζόμενης, αυτοθεσμιζόμενης, αυτοδιευθυνόμενης κοινωνίας, μπορεί να δημιουργήσει βήμα-βήμα, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, την αναγκαία υλική βάση, το έδαφος πάνω στο οποίο θα χτιστεί η ενεργειακή και κατ’ επέκταση και η κοινωνική ισότητα που, επίσης σταδιακά, επίπονα και επίμονα, θα πάρει την ολοκληρωμένη μορφή της Άμεσης Δημοκρατίας και της Αταξικής Κοινωνίας.
Αυτός ο μοχλός, για τη μετακίνηση-ανατροπή του καπιταλισμού που δεν είναι παρά η νέα επανάσταση της Πληροφορίας, του Υδρογόνου και της Άμεσης Δημοκρατίας που έχουν ήδη ξεκινήσει, είναι το αντικείμενο αυτού εδώ του βιβλίου, με την ελπίδα πως θα συμβάλει στον προβληματισμό και στη συνειδητοποίηση ότι στα χέρια μας κρατάμε τη ζωή μας, τη ζωή του κοινού σπιτιού μας, του πλανήτη Γη και το μέλλον μας, αλλά και με την προσδοκία πως θα σταθούμε αντάξιοι αυτού του χρέους.
Η υδρογονοενέργεια δεν είναι πια ένα όραμα, γιατί είναι ήδη μια απτή πραγματικότητα που αρνείται, αν και πιέζεται αφόρητα, να υποταχθεί στις δυνάμεις της αλλοτρίωσης της εργαζόμενης κοινωνίας, της καταστροφής του περιβάλλοντος, της βίας των πολέμων και της καπιταλιστικής βαρβαρότητας.
Για να δώσει το ανεξάντλητο και διάσπαρτο σε κάθε γωνιά του πλανήτη υδρογόνο ελεύθερη, άφθονη, ασφαλή και καθαρή υδρογονοενέργεια, τη μόνη που μπορεί να απελευθερώσει την ανθρωπότητα από τα δεσμά της ανάγκης και του καπιταλισμού, περιμένει από τις δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού να εμποδίσουν το κεφάλαιο που θέλει να σφετεριστεί ένα ελεύθερο αγαθό και να το μετατρέψει σε εμπόρευμα και σε καινούργιες αλυσίδες μιας νέας μεσαιωνικής σκλαβιάς.
Οι επιστήμες, η έρευνα και η τεχνολογία έχουν λύσει όλα τα τεχνικά προβλήματα για την παραγωγή υδρογόνου και ελεύθερης υδρογονοενέργειας, της μόνης πράσινης ενέργειας, για αυτοκατανάλωση, από το επίπεδο του νοικοκυριού μέχρι της Κοινότητας, του Δήμου, της Περιφέρειας, της χώρας και της ανθρωπότητας ολόκληρης.
Η ενεργειακή ανεξαρτησία είναι πια μια πραγματική δυνατότητα για τον καθένα μας, για την κοινωνία μας και για την ανθρωπότητα.
Η ενεργειακή ανεξαρτησία οδηγεί στην ενεργειακή ισότητα, και αυτή με τη σειρά της, σε συνθήκες άμεσης δημοκρατίας, οδηγεί στην κοινωνική ισότητα, χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει ισηγορία, ισονομία, ισοπολιτεία, ελευθερία, δημοκρατία και ειρήνη.
Όπως είναι γνωστό, η καπιταλιστική ανάπτυξη κινήθηκε παράλληλα με την ανάπτυξη του ενεργειακού συστήματος που έχει ως βάση του τα ορυκτά καύσιμα και γι’ αυτό περιορίστηκε σ’ εκείνες τις ελάχιστες περιοχές του πλανήτη που είχαν στο υπέδαφός τους ορυκτά καύσιμα, ή έλεγχαν τα κοιτάσματα των ορυκτών καυσίμων και τη ροή της ηλεκτρικής ενέργειας.
Αντίθετα, η έλλειψη ανάπτυξης στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη οφείλεται στο γεγονός της έλλειψης ενεργειακών πηγών και υποδομών που θα τροφοδοτήσουν με την αναγκαία ηλεκτρική ενέργεια τις παραγωγικές προσπάθειες των τοπικών κοινωνιών, πράγμα που συνδέεται άμεσα και ευθέως με τη φύση του υφιστάμενου συγκεντρωτικού μονοπωλιακού ενεργειακού συστήματος των ορυκτών καυσίμων.
Η συνειδητοποίηση των ανεξάντλητων δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που βρίσκονται παντού στον πλανήτη, και ιδιαίτερα το υδρογόνο, ανοίγει για τις τοπικές κοινωνίες απεριόριστους ορίζοντες ανάπτυξης για την καθολική ευημερία.
Η κοινωνικοποίηση των ενεργειακών πηγών και υποδομών και η πλήρης αποκέντρωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία εξ αιτίας της απόλυτης διασποράς του υδρογόνου και της απλής και χαμηλού κόστους τεχνολογίας παραγωγής υδρογονοενέργειας καθιστά την ενέργεια ένα σχεδόν ελεύθερο αγαθό που μπορεί να εξασφαλίσει ενεργειακή αυτονομία σε κάθε χρήστη και συνεπώς ενεργειακή ισότητα, η οποία μπορεί να εγγυηθεί και για την κοινωνική ισότητα.
Το κεφάλαιο, βέβαια, επιχειρεί να συσκοτίσει και να επιβραδύνει την ανερχόμενη πραγματικότητα της υδρογονοενέργειας ως ελεύθερου αγαθού και μιλά για συμπληρωματικότητα στο υφιστάμενο συγκεντρωτικό ενεργειακό σύστημα, για ένταξη της υδρογονοενέργειας στην οικονομία της αγοράς, την οποία αποκαλούν ευφημιστικά και οικονομία του υδρογόνου, για να καλύψουν τον ρόλο του υποκειμένου της καπιταλιστικής οικονομίας.
Το υδρογόνο, όμως, δεν είναι υποκείμενο, και η σημερινή οικονομία που κινείται με τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι παρά το αντικείμενο πλουτισμού κάποιου υποκειμένου με τη μορφή του μεμονωμένου επιχειρηματία, της τάξης των καπιταλιστών, του καπιταλιστικού κράτους και του σκληρού πυρήνα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.
Στη μετακαπιταλιστική περίοδο της ανθρωπότητας, υποκείμενο της αυτοδιαχειριζόμενης οικονομίας θα είναι η ίδια η αυτοδιευθυνόμενη κοινωνία, για να διασφαλίζονται η κοινωνική ισότητα, η καθολική ευημερία, η ελευθερία, η άμεση δημοκρατία και η οικουμενική ειρήνη.
Και επειδή η οικονομία είναι ή των καπιταλιστών ή της κοινωνίας, γι’ αυτό ο όρος οικονομία του υδρογόνου είναι παραπλανητικός και, αν δεν στοχεύει στη χειραφέτηση της κοινωνίας, τότε διευκολύνει στο να κρατήσει την κοινωνία μακριά από την οικονομία, για να μη γίνει ποτέ η οικονομία υπόθεση ολόκληρης της αυτεξούσιας κοινωνίας.
Ανεξάρτητα από αυτά όμως το βιβλίο Η οικονομία του υδρογόνου του Jeremy Rifkin είναι το μοναδικό βιβλίο στον κόσμο που ανάδειξε, πριν από μια δεκαετία περίπου, τη μεγάλη σημασία του υδρογόνου, αλλά θεωρώ πως ο ρόλος που ο Ρίφκιν επιφυλάσσει για το υδρογόνο ως συμπληρωματική πηγή ενέργειας στα ορυκτά καύσιμα, αδικεί και τον ίδιο και το υδρογόνο.
Βέβαια, οι αναγνώστες αυτού του σημαντικού βιβλίου οφείλουμε πολλά στον συγγραφέα του, αλλά η θέση μου είναι πως το υδρογόνο μπορεί, όχι απλά να συμπληρώσει και να διευκολύνει το ενεργειακό σύστημα των ορυκτών καυσίμων, αλλά να απαλλάξει οριστικά την ανθρωπότητα από τα ορυκτά καύσιμα και στη θέση τους να βάλει ένα άλλο ενεργειακό σύστημα που θα προσφέρει άφθονη, φτηνή και καθαρή ενέργεια στον καθένα, από κοινού και ανεξάρτητα, και αυτό στηρίζεται στα συμπεράσματα των επιστημονικών ερευνών και των εφαρμογών των τελευταίων πενήντα χρόνων.
Είναι αυτή η πραγματικότητα που οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού συνειδητοποιούν σταδιακά, πως η υδρογονοενέργεια αποτελεί καταλυτικό παράγοντα απελευθέρωσης της οικονομίας και της κοινωνίας από τα ορυκτά καύσιμα και συνεπώς από το αντικοινωνικό και καταστροφικό κεφάλαιο.
Αυτός είναι και ο λόγος που αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο, γιατί γνωρίζω πως ένας καλύτερος κόσμος είναι πια μπροστά μας, ας ανοίξουμε τα μάτια μας να τον θαυμάσουμε και ας απλώσουμε τα χέρια μας να τον κάνουμε δικό μας, γιατί σ’ εμάς ως άτομα, ως εργαζόμενη κοινωνία και ως εργαζόμενη ανθρωπότητα ανήκει και σε κανένα άλλον.
TVXS
Μιας και τα ενεργειακά αποθέματα αρχίζουν να στερεύουν, μιας και η ενέργεια μέ εναλλακτικούς τρόπους παραγωγής είναι ακόμα ασύμφορη, και μιας και η αυτοκίνηση αποτελεί μια από τις πλέον ενεργοβόρες δραστηριότητες και από τις τελευταίες που θα ήμασταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουμε, (αλλά και που από κάποια στιγμή και μετά θα πρέπει ν' αναθεωρήσουμε), θα προσπαθήσω μέσα σε λίγες γραμμές να δω λιγάκι από πιο κοντά τις ρίζες αυτής της ιδιαίτερης εξάρτησης του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου από το αυτοκίνητο, η οποία κάθε άλλο παρά αθώα είναι.
Μπορεί σήμερα το αυτοκίνητο σαν ιδέα να έχει αυτονομηθεί αρκετά από τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε, με το να υποδηλώνει κύρος, κοινωνική τάξη, επιτυχία, δύναμη, και με το να αποτελεί επέκταση ή και υποκατάσταση της προσωπικότητας, αλλά και της σεξουαλικότητας του οδηγού του, εν τούτοις όλα αυτά δεν συνέβησαν ήρεμα και ομαλά αλλά εκβιάστηκαν τόσο από τις αυτοκινητοβιομηχανίες, όσο και από τις κυβερνήσεις της Αμερικής με συγκεκριμένες δράσεις.
Φυσικά δεν συμπεριφέρονται όλες οι δυτικές κοινωνίες με τον ίδιο τρόπο.
Η Ευρώπη για παράδειγμα δείχνει λιγότερη συναισθηματική εξάρτηση σε σύγκριση με την Αμερική, όπου το αυτοκίνητο απετέλεσε το πιο ισχυρό τεκμήριο του American Dream και την πλέον εύγλωττη απεικόνιση της ανθρώπινης ελευθερίας, αξία φετίχ της αμερικάνικης κοινωνίας, ερμηνευόμενης κυρίως, εντός των ιδιαίτερων πλαισίων της κοινωνίας αυτής, ως κινητικότητα, φυσική και κοινωνική.
Πέρα απ’ αυτό, συντήρηση και τροφή στην παραπάνω κουλτούρα έδωσε και η διαφορετική δομή των αμερικανικών και ευρωπαϊκών πόλεων.
Οι πρώτες, δομημένες πάνω στο μοτίβο του διαχωρισμού του τόπου κατοικίας από το τόπο εργασίας, και δεδομένου του περισσότερου ελεύθερου χώρου απ’ ότι στην ήδη πυκνοκατοικημένη και ασφυκτιούσα ευρωπαϊκή ήπειρο, ανέπτυξαν το οικιστικό μοντέλο των προαστίων, διεσπαρμένων σε μεγάλη ακτίνα γύρω από το κέντρο της πόλης, που ουσιαστικά αποτελεί και τον τόπο εργασίας.
Αν και το μοντέλο αυτό εκ κατασκευής δεν ευνοεί την αποτελεσματική λειτουργία των μαζικών μέσων μεταφοράς, εν τούτοις δεν ήταν αυτό από μόνο του που καλλιέργησε αυτή την ιδιότυπη κουλτούρα.
Σε μεγάλο βαθμό, καλλιεργήθηκε επί τούτου από τις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες της Αμερικής, σε σύμπραξη με την Κυβέρνηση, μέσα από στοχευμένες και βίαιες δράσεις, που εν πολλοίς ξεπερνούσαν κατά πολύ την απλή ή έστω και επιθετική διαφήμιση.
Συγκεκριμένα, όλα άρχισαν ο 1936 με τη δημιουργία της National City Lines Company, μιας εταιρίας-βιτρίνα, που αντιπροσώπευε τη General Motors, τη Standard Oil, τα ελαστικά Firestone, και τα φορτηγά Mack και η οποία για τα επόμενα 15 χρόνια επιδόθηκε σε εξαγορές 100 ηλεκτροκίνητων δικτύων τραμ και τρόλεϊ σε 45 πόλεις σ’ ολόκληρη τη χώρα.
Μέχρι το 1950 όλα αυτά είχαν διαλυθεί ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την ανεμπόδιστη είσοδο του ιδιωτικού αυτοκινήτου και του λεωφορείου, γεγονός που χαροποίησε ιδιαίτερα τη GM.
Ένα από τα πρώτα θύματα ήταν και το δημόσιο σύστημα μεταφοράς του Los Angeles το οποίο κυριολεκτικά διαλύθηκε.
Την ίδια δε πάνω-κάτω εποχή παρατηρήθηκε και η έξαρση των προαστίων, στο πλαίσιο των νέων μέτρων του προέδρου Roosevelt για την τόνωση του κατασκευαστικού τομέα.
Η αρμόδια ομοσπονδιακή Αρχή για το οικιστικό θέμα (Federal Housing Authority), υποβοηθούσε τις τράπεζες για τη χορήγηση δανείων με μικρή προκαταβολή και πολλές δόσεις, αλλά με την προϋπόθεση ότι οι δανειολήπτες θα έκτιζαν εκτός του εσωτερικού πυρήνα των πόλεων.
Το ίδιο συνεχίστηκε και μετά τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο, όπου το νοίκι άρχισε να γίνεται ασύμφορο σε σχέση με τη δόση ενός δανείου.
Τα προάστια άρχισαν να ανθούν και μεγάλες και ταχείες λεωφόροι να διανοίγονται.
Μέσα στη δεκαετία του 1950, σ’ ολόκληρη τη χώρα ανοίχτηκαν αυτοκινητόδρομοι μήκους περίπου 40,000 μιλίων, ενώ αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι το σχέδιο αυτό προτάθηκε και τελικά πραγματοποιήθηκε από τον πρόεδρο Eisenhower, από διευθυντικό στέλεχος της General Motors.
Με τον ίδιο τρόπο όπως και προηγουμένως, όπου το οικιστικό σχέδιο του Roosevelt είχε βρει ένθερμο υποστηρικτή την Standard Oil.
Μέσα σ’ αυτή τη φρενίτιδα, οι σιδηρόδρομοι όπως ήταν προφανές ξεχάστηκαν και η λήθη συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.
Στη δεκαετία του ’80, η χρηματοδότηση των αυτοκινητοδρόμων διπλασιάστηκε, ενώ των σιδηροδρόμων ελαττώθηκε κατά 10%.Ενδεικτικά το 1994, η αναλογία στη χρηματοδότηση ήταν 1/20.
Στην Ευρώπη, αντιθετικά, οι πόλεις αναπτύχθηκαν γύρω από τον ιστορικό τους πυρήνα, μοντέλο που εφ’ όσον υπήρχε η θέληση είχε τις δυνατότητες να διευκολύνει την κατασκευή και λειτουργία των μαζικών μέσων μεταφοράς.
Αλλά ο κύριος λόγος ήταν η διαφορετική και λιγότερο επιθετική πολιτική των ευρωπαϊκών αυτοκινητοβιομηχανιών σε σχέση με τις αμερικανικές.
Σήμερα, ολοένα και περισσότεροι θεωρούν τη χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου μέσα στις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης κάτι παραπάνω από ιεροσυλία.
Σε αρκετές περιπτώσεις πιστεύω ότι οι επιθυμίες μας διαμορφώνονται από κέντρα έξω από μας και για τους δικούς τους ιδιοτελείς σκοπούς.
Με τα χρόνια οι επιθυμίες αυτές αποκόπτονται από την αφετηριακή τους βάση και γίνονται αναγκαιότητες, κάποιες φορές δε, αξεπέραστες.
Με το σημερινό σημείωμα, θα ήθελα απλώς να υπενθυμίσω τις απαρχές της παντοδύναμης ιδεολογίας του ιδιωτικού αυτοκινήτου, ευελπιστώντας ότι η γνώση αυτή θα καταστήσει ευκολότερη την αποτοξίνωσή μας από δαύτο.
[2]http://en.wikipedia.org/wiki/General_Motors_streetcar_conspiracy
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου